งานวรรณกรรม ถือได้ว่าเป็นงานที่มีเอกลักษณ์ทางด้านศิลปะ วัฒนธรรมของไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในส่วนของวรรณกรรมที่เป็นเรื่องเล่าถึงเรื่องราวต่างๆ ของคนไทยในอดีต ซึ่งมีรูปแบบและลักษณะที่แตกต่างกันออกไป ตามแต่วิถีชีวิตของคนแต่ละพื้นเมือง ซึ่งในส่วนของวรรณกรรมไทยแบบเดิมและวรรณกรรม หลังจากได้รับอิทธิพลทางตะวันตกก็เปลี่ยนแปลงไปเป็นอย่างมาก เปรียบเทียบแง่มุมต่างๆ ดังนี้
- วรรณกรรมไทยฉบับดั้งเดิม ส่วนใหญ่แล้วเป็นแนวนิยมปรัชญาในการแต่ง เป็นแบบอุดมคตินิยม จินตนิยม และอาจจะมีสัญลักษณ์นิยม เข้ามาร่วมด้วยบ้างเล็กน้อย แต่ในส่วนของวรรณกรรมหลังจากได้รับอิทธิพลทางตะวันตก จะเป็นงานเขียนเชิงอัตนิยม สัญลักษณ์นิยม ธรรมชาตินิยมรวมไปถึงสังคมนิยมด้วย สิ่งต่างๆที่มีความแตกต่างกันออกไปทำให้ลักษณะของวรรณกรรมเปลี่ยนแปลงไปด้วยเช่นกัน
- จุดหมายในการแต่งวรรณกรรมฉบับดั้งเดิม มีจุดมุ่งหมายเพื่อยกยอเกียรติสดุดีกษัตริย์และเป็นเครื่องมือทางการเมืองของชนชั้นปกครอง ที่จะใช้ในการอบรมผู้อยู่ใต้การปกครอง ใช้ในพระราชพิธี ใช้เพื่อสำเริงอารมณ์ ใช้ในงานสมโภช และใช้เพื่อบันทึกเหตุการณ์ต่างๆ แต่ในส่วนของงานปัจจุบัน เขียนเพื่อประเทืองปัญญาที่แนะแนวทางให้เกิดความคิดสร้างสรรค์รวมไปถึงสะท้อนภาพสังคมที่เป็นความจริงให้กับผู้อ่านได้รับรู้ไปพร้อมๆกัน
- ธรรมเนียมนิยม ในการแต่งวรรณกรรมในสมัยก่อน ซึ่งเดิมนิยมยึดแบบ เริ่มด้วยบทไหว้พระรัตนตรัย ไหว้ครูบาอาจารย์ กล่าวยอเกียรติ พาชมบ้านชมเมือง ชมธรรมชาติ แล้วจึงเริ่มเนื้อเรื่อง ในตอนจบมักจะมีการถ่อมตัวออกตัว และนิยมบอกนามผู้แต่งไว้ด้วย แต่ในปัจจุบันนี้ตามธรรมเนียมตะวันตก ไม่เคร่งครัดกับเรื่องระบบระเบียบมากนัก ผู้แต่งมักจะแสวงหารูป แบบใหม่ๆ ที่มีความแปลกแหวกแนวออกไปเพื่อนำเสนอความแปลกใหม่นั่นเอง
- เนื้อเรื่องของงานวรรณกรรมฉบับดั้งเดิม เป็นเนื้อเรื่องที่ค่อนข้างซ้ำซาก นำเสนอเรื่องเกี่ยวกับจักรๆวงศ์ๆ ที่มีอนุภาพต่างๆ มีเรื่องของการพลัดพราก การออกติดตาม มีการผจญภัยและการอิจฉาริษยา รวมไปถึงการแก้แค้น นอกจากนี้แล้วเรื่องของวรรณกรรมฉบับก่อน ยังเป็นเรื่องของสวรรค์ นรก เทวดา ยักษ์ เป็นต้น แต่ในปัจจุบันนี้ส่วนใหญ่แล้วจะหลีกหนีออกจากการเขียนถึงกษัตริย์ชั้นสูง ไปสู่ชีวิตของคนชั้นกลางธรรมดาสามัญ แนวการเขียนจะสะท้อนสภาพสังคมปัญหาที่เกิดขึ้นต่างๆในสังคมมากขึ้น
- รูปแบบการเขียนวรรณกรรมสมัยก่อน นิยมร้อยกรอง ประเภท โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน ลิลิตคำหลวงร่าย นอกจากนี้ยังมีในเรื่องของเสภานิทานคำกลอน และเรื่องเล่าต่างๆอีกด้วยแต่ในปัจจุบันนี้นิยมเขียนประเภทร้อยแก้วมากกว่าร้อยกรอง วรรณกรรมส่วนใหญ่จึงเป็นเรื่องสั้น นวนิยาย บทละคร สารคดีต่างๆ รวมไปถึงบทความ หากเป็นร้อยกรองก็จะเป็นร้อยกรองที่ไม่เคร่งครัด ฉันทลักษณ์ นิยมเขียนกลอนเปล่า
- ศิลปะในการแต่งเรื่อง วรรณกรรมดั้งเดิมจะนิยมใช้ศิลปะการใช้ถ้อยคำ และภาษาโวหารที่ไพเราะเน้นการเล่นคำเล่นเสียง เพื่อแสดงความสามารถในเชิงวรรณศิลป์ แต่ในปัจจุบันนี้นิยมใช้เทคนิคต่างๆ ประกอบกับการบรรยายเป็นตอนๆ ยึดถือเรื่องความจริงเป็นหลักมากกว่าการเล่าเรื่องแบบวรรณศิลป์ไม่สามารถคาดเดาเรื่องได้เหมือนสมัยอดีตนั่นเอง
- คุณค่าของงานวรรณกรรม ฉบับก่อน เน้นคุณค่าทางอารมณ์และศีลธรรมมากกว่าคุณค่าทางสติปัญญา ตรงกันข้ามกับงานวรรณกรรมฉบับปัจจุบัน ที่เน้นคุณค่าทางปัญญาเป็นสำคัญ เป็นการสร้างประสบการณ์ชีวิตให้กับผู้อ่านไปในตัว ทำให้ผู้อ่านมีความเข้าใจชีวิตสังคมปัญหาต่างๆได้ชัดเจนมากยิ่งขึ้น ในขณะเดียวกันก็ยังได้รับความเพลิดเพลินจากการอ่านวรรณกรรมอีกด้วย